Ерекше білім беру қажет ететін балалардың байланыстырып тілін дамыту
Тіл – адам мен адамды , ұлт пен ұлтты жақынадастыратын өзгеше қатынас құралы. Тілмен сөйлеу- адамзат баласы үшін тысқары бір дүние емес, ол ішкі құбылыс. Сөйлесу тек адамға ғана тән. Адам баласы бірнеше тілде сөйлейді. Жер бетіндегі бар адамзат тілдерін күнделікті өмірдегі қарым- қатынас барысында үнемі заман талабына , уақыт ағымына қарай өзгеріп, дамып отырады. Қазіргі уақыт талабына сай сабақтары жаңаша ұйымдастырып, өзіндік тың ізденістерге талпынады. Сабақ өткізу барысында оқушыларды халықпедагогикасы негізінде тәрбиелеп, оқушылардың сабаққа қызығуын арттырып , сабақ беру әдісінің тиімді түрлерін пайдаланылады. Сабақтың жаңа түрлері де сабақтың мазмұнын, мақсатына, жүру барысына қарай дамытпалы саяхат сабақ, ертегі сайыс сабақ, ойын, , жарыс сабағы6 тест әдісі , шығармашылық жұмыс түрлері өткізіледі.
Оқушылардың сөйлеу мәдениетін қалыптастыру, өз ойларын жеткізіп айту, еркін сөйлеу дағдыларын, сөздік қорларын дамыта отырып, көркем сөйлеу дағдыларын жетілдіру, жылдамдыққа, тазалыққа , ұқыптылыққа баулу. Тез ойлану қабілеттерін дамыта отырып әр оқушыдан толық жауап алу мақсатында математикалық тілін, логикалық ойлау қабілеттерін жақсарту басты мәселе.Тіл -тәрбиенің басты тірегі.Қазіргі заман талабына сай ұл мен қыз өсіру, оларға білім беру- әр ұстаздың басты мақсаты.Ана тілі арқылы жас жеткіншектерді халқымыздың озық ойымен , әдебиетімен, мәдениетімен, тіршілігімен таныстырамыз.Осының бәрін біліп қана қоймай, бала оны жеткізе де білу керек, сол себептен әр сабақта бала тілін дамытып, сөздік қорын байытуға әртүрлі тәсілдер қолданылады.
Сөздік қор әдетте 5 жастан бастап барынша молаяды.. Бала тілінде синоним, антоним, бейнелеуіш сөздер пайда болады да еш қиындықсыз зат есімдерге жұрнақтар қосып, сөздерді түрлендіре айта алады. Кішкентайынан сөздік қорын байыту үшін сұраққа толық жауап беріп, қате айтса , жіберген қателерін қайтып қайталамайтындай етіп түзетіп отыру .Ертегі , әңгіме, өтірік өлеңдер шығаруларын қолдау.Өтірік өлең , жаңылтпаш баланың тілін сындыруға, дыбыстарды дұрыс айтуға мәжбүрлейді, кейіннен 2,3 сыныпта баланың тілі , сөздік қоры жақсы дамиды. Тіл дамыту жұмыстары жеке пәннің әр сабақтарында қолданып тұрамын. Ол- математика, қазақ тілі және әдебиеттік оқу пәндері.
Осы пәндерді тіл дамыту, баланың сөздік қорын байыту жұмыстарын тоқталамын.
Қазақ тілі сабағында тіл дамыту жұмысы «Тіл және сөйлеу»,«Жазбаша және ауызша тіл» тақыраптары бойынша берілген. Оқулықтан басқа қосымша тапсырмалар қолданылады. Мысалы:ребустар шешу, мәтінді аяқтау, мәтінді басқаша қалай атауға
болады. «Мақалды тауып оқы», «керекті сөзді тап», «Кім көп біледі?» әр оқушы жеке орындайды. Көп сөз жазған оқушы жеңімпаз атанады.
«Буын», «Тасымал» тақырыптары бойынша «Мақалды тауып оқы» ойыны қолданылады. Маңызы өте зор, бала біріншіден ойланады, екіншіден мақалды табады, жаттап алады, мағынасына, тәрбиелік мәніне көңіл бөледі.
. Заттың атын білдіретін сөздерді өткенде «Кім тез табады?»,«Орнын тап?» ойындары қолданылады.Атақты , білімді адамдардың есімдерін құрастыру.Осы табылған сөздерге сөйлем құрастыру , адасқан әріптерді таптыру.
ЙААБ—
АЫРБЙЫ—
НБЖНАУАЫР—
«Сөзден сөз» ойыны.
1 топ 2 топ 3 топ
Жаңақала Балқарағай Бірқазан
Жаңа бал бір
Қала қарағай қазан
Қал қара қаз
Ақ аға қар
Аң арай қан
Лақ ай бақа
Жақ қар біз
Қалақ балға нар
Қақ қарға ар
алаң ара ін
Күнделікті сабақта шығармашылық жұмысы , минуттық көркем жазу, диктант, әріптерге сөз ойлау жүргізіледі. Мақал- мәтелдер сайысы, 3 топ жарысады.
«Қызықты сөз» тура оқысаң да , кері оқысаң да сол сөз шығады.
Шаш, ана, ала, ата, қызық, ара, қазақ т. б. «Баспалдық» ойыны, қай топ сүрінбей , жылдам түседі?